به گزارش روابط عمومی باغ کتاب تهران، این برنامه به همت گروه ورزش رادیو تهران و با تهیهكنندگی هدی فلاح، كارشناسی سعید اسلامزاده و اجرای محمدحسین امیدی به نقد و بررسی نمایشنامه «روز واقعه» نوشته بهرام بیضایی اختصاص داشت.
در ابتدای این برنامه سعید اسلام زاده با اشاره به ژانر نمایشنامه روز واقعه گفت: «با وجود اینکه قصه این نمایشنامه خیالی است، اما به دلیل اینکه در بستری تاریخی اتفاق میافتد، درام تاریخی محسوب میشود. آثار ادبی درباره عاشورا متعدد نیستند؛ به همین دلیل ادبیات و درام شیعی به معنایی که در مسیحیت وجود دارد، در آثار شیعی وجود ندارد. یکی از دلایل آن این است که بخش عمدهای از روایتهای تاریخی به ویژه در واقعه عاشورا به عهده مقاتل بوده است. در نتیجه نویسندگی و منظومه سرایی در این حوزه کمتر میشود. همچنین دال مرکزی در درام شیعی و مرتبط به واقعه عاشورا باید امام باشد، که این اتفاق در این اثر محقق میشود. دال مرکزی و تمام وقایع به امام منتهی میشود.
روز واقعه اثری مهم در ادبیات شیعه است. در شیوه روایت از عناصر تعزیه استفاده شده است. البته اگر خود بهرام بیضایی این فیلم را میساخت، فیلمی متفاوت میدیدیم، اما از آنجا که شهرام اسدی از آنجایی که تحصیل کرده آمریکا است، گونه وسترن در این فیلم غلبه بیشتری دارد.
اسلام زاده با تحلیل فیلم بر اساس مفهوم سفر قهرمان ادامه داد: قهرمان داستان تنهایی که از جایی حرکت میکند و به دل حادثه میزند. با تحلیل این اثر بر مبنای سفر قهرمان، عبدالله آیینهای تشرف و آزمونها پشت سر میگذارد تا به مرحله نهایی و میدان جنگ برسد. اینجا بزرگترین چالش قهرمان اتفاق میافتد. یا شکست میخورد یا پیروز میشود. در هر حال قهرمان شهید میشود، اما لزوماً شهادت جسمی نیست، برای عبدالله گذاری اتفاق میافتد که وقتی بر میگردد انگار دوباره متولد شده است، ظاهرش تغییر کرده است، و شک او تبدیل به یقین شده است. عبدالله پس از بازگشت پاداش میگیرد. این پاداش اکسیر معرفت و حقیقت است، رسیدن به حقیقت دقیقاً تولد دوبارهای برای قهرمان است. این الگوی قصه پردازی بسیار کهن است و نمونه آن را در شاهنامه داریم.
این منتقد سینما با اشاره به وجود عناصر تعزیه در روز واقعه گفت: تعزیه ساختار روایی حماسی دارد که در بسیاری از آثار کلاسیک جهان وجود دارد؛ همچنین تعزیه ساختار قصهپردازی ایرانی دارد. بیضایی در این اثر قهرمان خود را بر اساس ویژگیهای قهرمان ایرانی میسازند و از عناصر روضهها و مقاتل رایج استفاده میکند. برای مثال قهرمان ایرانی وفاداری به معشوق و هدف دارد و باید به سمت هدف خود حرکت کند.
اسلامزاده درباره زبان به کار رفته در این اثر گفت: زبان این اثر کاملاً ادبی است که با زبان تمام کارهای ادبی متفاوت است. تنها اثری که از نظر زبان دیالوگها قوی است، سریال امام علی (ع) است که متن آن را مرحوم حسین پناهی نوشته بود. در روز واقعه زبان کارکردی دراماتیک دارد، برای شنیدن نوشته شده است و این به دلیل تجربهای است که بیضایی در آثار تاریخی دارد.
این منتقد ادبی درباره شخصیت اول زن در روز واقعه گفت: بیضایی چند دسته مشخص از زنان را در آثار تاریخی و معاصرش دارد؛نخست زنانی که ممکن است در هر درامی آنها را ببینیم که در آثار اولیه او بیشتر هستند. از دهه 50 و اواخر دهه 40 بیضایی شخصیت زنان را با نگاهی اسطورهای و فرا تاریخی دارد. نمونه آن را در «غریبه و مه» و «شاید وقتی دیگر» میتوانیم شخصیتهای زنان قوی ببینیم. راحله در روز واقعه در دسته دوم زنان قرار میگیرد. او زنی تصمیم گیرنده است که راهنمای معشوق است و او را به آگاهی و به دنبال حقیقت رفتن ترغیب میکند.