طرح‌های کاربری گذشته
طرح کاربری «باغ کتاب تهران از آغاز پروژه در اواخر سال ۱۳۸۳ تاکنون سه بار تغییر کرده است:
کاربری اولیه پروژه که معماری ساختمان نیز بر مبنای آن طراحی شد، اختصاص مکانی دائمی برای نمایشگاه کتاب تهران بوده است تا مشکل برگزاری نمایشگاه کتاب در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برطرف شود. این طرح بعد از مدتی تغییر کرد. چراکه:
- نمایشگاه کتاب فقط ۱۰ روز در سال برگزار می‌شود و تکلیف این بنای عظیم در روزهای باقیمانده سال مشخص نخواهد بود؛
- اگر قرار بود نمایشگاه کتاب در کل سال برگزار شود دیگر از تعریف نمایشگاهی خارج می‌شد و شکل کتاب‌فروشی پیدا می‌کرد.
بنابراین طرح کاربری پروژه به ایجاد «بزرگ‌ترین کتاب‌فروشی جهان» به‌عنوان مزیت رقابتی آن تغییر کرد. در طرح کاربری دوم، به دلیل شناسایی ضعف سیستم توزیع، عرضه و پخش کتاب ایده پروژه تغییر کرد: خواندن کتاب و سفارش آن در محل باغ کتاب تهران و تحویل یک روز بعد سفارش‌ها در منزل. اما با توجه به پیمایش‌های صورت گرفته، این ایده نیز کنار گذاشته شد و کاربری سوم که سفارش و خرید مستقیم در محل باغ کتاب تهران بود جایگزین ایده قبلی شد البته هردوی این کاربری‌ها، با مشکل اصلی‌تری همراه بود: حرکت در مسیر ایجاد «بزرگ‌ترین کتاب‌فروشی جهان». این هدف نه‌تنها تأثیرات مخربی روی استفاده از فضای «باغ کتاب تهران» می‌گذاشت، بلکه می‌توانست بر صنعت کتاب و نشر به‌ویژه کتاب‌فروشی‌ها نیز تأثیر مخربی داشته باشد. دلایل تغییر طرح کاربری دوم و سوم را در عناوین زیر می‌توان جست‌وجو کرد:
- افزایش تعطیلی کتاب‌فروشی‌های متمرکز جهان.
- افزایش خرید کتاب‌های الکترونیکی و کاهش انتشار چاپی کتاب.
- کمبود کتاب‌های باکیفیت و خواندنی برای مردم نسبت به تعداد عناوین انتشاریافته.
- تغییرات ناگزیر صنعت نشر.
- تغییر کاربری بسیاری از فروشگاه‌های کتاب کشور به سوپرمارکت‌های فرهنگی با مراکز عرضه کتب کمک‌آموزشی و کنکور.
- تجربه ناموفق فروشگاه‌های زنجیرهای کتاب
- کاهش کارآمدی نهادهای مکمل آموزش‌وپرورش مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، انجمن‌های اسلامی و بسیج دانش‌آموزی.
طرح کاربری جدید ما
«باغ کتاب تهران» در اواخر سال ۱۳۹۴، با نگاه جدی‌تری به مسئله کاربری و افزایش مزیت رقابتی این مرکز تغییر کاربری داد. با کمک پژوهش‌های صورت گرفته مشخص شد که اختصاص بخش اصلی فضا به کتاب‌فروشی با خطرات متعددی همراه است که ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
با توجه به اینکه تقریباً همه فضای «باغ کتاب تهران» در رویکرد قبلی به کتاب اختصاص داشت، بیم آن می‌رفت که این مجموعه به فروشگاه بزرگ کتاب نیمه متروک تبدیل شود. چراکه در آن رویکرد به‌جای ایجاد نیاز و ترغیب مخاطب برای مصرف کتاب، تنها عرضه و توزیع کتاب بهتر انجام می‌شد؛ تجربه‌ای تکراری و شکست‌خورده.
با حذف عملکرد نمایشگاه کتاب، «باغ کتاب تهران» باید یک جای خالی مهم و ضروری را در فضای فرهنگی و اجتماعی شهر تهران پر می‌کرد، ضمن اینکه می‌بایست محوریت کتاب در آن کاملاً حفظ می‌شد.
با جمع‌بندی و در نظر گرفتن تمامی ابعاد، رویکرد دوم (کاربری تماماً کتاب محور) جای خود را به رویکرد جامع‌تری داد. درنهایت قرار شد باغ کتاب تهران به یک مرکز چندمنظوره علم و سرگرمی بزرگ‌ترین فروشگاه کتاب و کالای فرهنگی در کشور تبدیل شود. همچنین در رویکرد جدید، جایگاه مخاطبان ارزش دوچندانی پیدا کرد که چنین توجه ویژه‌ای قبل از آن وجود نداشت. در طرح کاربری جدید ما، کودکان و نوجوانان به‌عنوان مخاطبان اصلی باغ کتاب تهران شناسایی و تعریف‌شده‌اند.
این توجه ویژه مدیریت در رویکرد جدید، دستاوردهای مهمی را برای کلیت طرح به همراه داشته:
1. احیای باغ کتاب تهران از مکانی ایستا به فضایی پویا
طرح‌های قبلی به‌عنوان کتاب‌فروشی با توجه به دلایل متعدد ازجمله تنبلی و کتاب‌خوان نبودن بخش بزرگی از عموم مردم به‌ویژه جوانان و بزرگان نتیجه‌ای جز سوخت سرمایه‌ای عظیم با بازده و تأثیری کم به همراه نداشت. اما وقتی کودک و نوجوان به‌عنوان مخاطبان اصلی شناخته شده رویکرد تبدیل شدن به مرکز علم و سرگرمی کودکان و نوجوانان مطرح گردید.
۲. امکان تعریف کاربری‌های متنوع و گوناگون
تعریف جدید مخاطبان «باغ کتاب تهران» امکان کاربری‌ها و خدمات متنوعی را برای جذب و رضایت گروه مخاطبان اصلی و گروه مخاطبان فرعی فراهم کرد تا از یک‌سو به پایداری مجموعه و از سوی دیگر به بهبود درآمدزایی آن کمک کند.
۳. امکان مشارکت فعالانه‌تر باغ کتاب تهران در تحقق چشم‌اندازهای کشور
ایران برای پرورش نسل آینده خود چشم‌انداز و اهداف بلند مدتی دارد که در اسناد راهبردی کشور به آن اشاره شده است. باغ کتاب با طرح بهره‌برداری فعلی می‌تواند نقش جدی‌تر در تحقق این چشم‌اندازها ایفا کند.
تاریخچه وقایع مهم احداث باغ کتاب1383–1397