به گزارش روابط عمومی باغ کتاب تهران، میدان عرصه مهمی از شهر است. در طول تاریخ میدان‌های مهمی وجود داشته‌اند. از میدان ارگ گرفته تا میدان نقش‌جهان. اما در تهران مدرن میدان مهمی به نام میدان توپخانه وجود داشت که بعد‌ها به میدان امام خمینی تغییر نام داد. این میدان به دستور ناصر‌الدین‌شاه و به همت امیرکبیر ساخته شد و درنهایت تبدیل شد به قلب تپنده تهران جدید. برنامه «چهارشنبه‌های تهران» در این هفته به بررسی ابعاد تاریخی، سیاسی و هویتی میدان توپخانه تهران اختصاص پیدا کرد. این برنامه از ساعت 18 در راهرو سروستان باغ کتاب تهران برگزار شد. میزبان این برنامه حمیدرضا سپهری، معمار و شهرساز بود.
جلوه‌هایی از دولت مدرن
در ادامه برنامه مهنام جعفری، معمار و پژوهشگر با بیان این نکته که تصویر رایج از میدان توپخانه متعلق به دوره رضا‌شاه است، گفت: «دو ساختمان در میدان توپخانه تصویری نمادین در اذهان دارد. یکی ساختمان بلدیه که معماری دوره رضا‌شاه را دارد و دیگری عمارت تلگراف‌خانه است. اما این میدان در ابتدای شکل‌گیری خود ماهیت دیگری داشت. میدان توپخانه جزء فضا‌های شهری است که دائماً در حال تغییر بوده است. در مقابل آن میدان نقش‌جهان است که از نظر شکل و ماهیت دچار تغییر چندانی نشده است. اما میدان توپخانه دائماً در حال تغییر بوده است.»
این پژوهشگر معماری با توصیف وضعیت میدان توپخانه در ابتدای شکل‌گیری آن گفت: «سرتا‌سر میدان متشکل از حجره‌های دو طبقه پیوسته‌ای بوده که به توپ‌ها و توپچی‌ها اختصاص‌یافته بود. در بدنه شرقی میدان یک عمارت شخصی وجود داشت که متعلق به یکی از درباریان دوره ناصر‌الدین‌شاه بود. همچنین دروازه‌هایی در این میدان قرار داشت که دروازه خیابان‌هایی بود که به میدان توپخانه باز می‌شد، مانند خیابان‌های لاله‌زار، علاء‌الدوله و فردوسی. می‌توان گفت که هیچ بنای عمومی در اطراف میدان وجود نداشته است.»
جعفری ادامه داد: «میدان توپخانه خارج از حصار طهماسبی، یعنی حصار قدیمی شهر تهران و در جوار ارگ سلطنتی ساخته شد و دارای وجهه‌ای حکومتی بود؛ به‌تدریج ساختمان نهاد‌های عمومی نو‌ظهور در میدان توپخانه مستقر شد. ساختمان‌هایی مانند پستخانه، بانک و تلگراف‌خانه. این نهاد‌ها اساساً نشانه‌هایی از شکل‌گیری دولت مدرن در ایران هستند.»
میدان توپخانه «مردمی‌تر» می‌شود
در ادامه برنامه مستندی درباره میدان توپخانه با عنوان «میدان بی‌حصار» ساخته مهرداد زاهدیان نمایش داده شد. پس‌ازآن علی‌محمد سعادتی، شهردار منطقه 12 با اشاره به پروژه‌های انجام‌شده و در دست اقدام در میدان توپخانه گفت: «در سال‌های گذشته با پیگیری زیاد بانک سپه را قانع کردیم تا که طبقه همکف ساختمان خود را به موزه سکه تبدیل کند. حالا هم بعد از اتمام مرمت ساختمان بانک تجارت فرصتی فراهم شده است تا ساختمان‌های پشتی بانک تجارت هم مرمت شود و ان‌شاء‌الله در آینده موزه بانک تجارت در آن فضا احداث شود.»
سعادتی در ادامه با اشاره به پروژه پیاده راه کردن خیابان لاله‌زار گفت: «این پروژه مدتی است که آغاز شده و اجرای آن بسیار خوشحال‌کننده است، چراکه تحولی در جایگاه انسان در شهر ایجاد می‌کند. وزارت ارتباطات نیز نسبت به در اختیار قرار دادن بخشی از ساختمان به عرصه عمومی نظر مثبت دارد. به این صورت که قسمتی جنوب ساختمان و مدرسه دارالفنون به میدان متصل شود. این اقدامات محصول روشنگری‌هایی است که در چنین برنامه‌هایی انجام می‌شود.»
عرصه تکرار در میدان توپخانه
در ادامه برنامه، مهرداد زاهدیان کارگردان مستند «میدان بی‌حصار» با بیان این نکته که ساخت این مستند نزدیک به 2 سال زمان برد، گفت: «نگاه من به‌عنوان یک فیلم‌ساز به موضوعات شهری، با نگاه یک شهرساز یا جامعه‌شناس تفاوت دارد. به عقیده من وقایع این میدان دائماً در حال تکرار شدن است. گویی همیشه عناصر و تاریخ این میدان تکرار می‌شود و عناصر مشابه دارد. محصول این مسئله این است که به‌جای این‌که این میدان عرصه حضور مردم باشد، بیشتر شبیه یک پاساژ است که مردم صرفاً از آن عبور می‌کنند.»