به گزارش روابط عمومی باغ کتاب تهران، معمولاً زمانی که از مدرسه‌های قدیمی صحبت می‌شود نام دارالفنون و تأثیر امیر‌کبیر در تأسیس آن در ذهن‌ها متبادر می‌شود. اما مدرسه‌ها و افراد مختلفی در تغییر شکل آموزش و مدرن شدن آن تأثیرگذار بودند. یکی از این مدارس، مدرسه البرز است که از سال 1252 شروع به کار کرد و علی‌رغم فراز و فرود‌هایی که در تاریخ خود تجربه کرده، تا امروز به فعالیت خود ادامه داده است و هنوز هم یکی از بهترین مدارس تهران محسوب می‌شود. آخرین برنامه از اولین سری «چهارشنبه‌های تهران» به بهانه شروع سال تحصیلی به موضوع «مدرسه البرز» پرداخت. این برنامه از ساعت 18 تا 20:30 در راهرو سروستان باغ کتاب تهران و به میزبانی احسان رضایی، نویسنده و روزنامه‌نگار برگزار شد.
مدارس میسیونری در ایران
در ابتدای برنامه فرزانه ابراهیم‌زاده، کارشناس تاریخ و تهران پژوه با اشاره به تاریخ مدارس میسیونری در ایران گفت: «مدارس میسیونری در ایران از زمان محمد‌شاه قاجار و در شهر‌هایی مانند ارومیه و اصفهان توسط گروه «لازاریست‌ها» تأسیس می‌شوند. علت حضور این گروه‌های در شهر‌هایی دیگر جمعیت بیشتر مسیحیان و سایر گروه‌های مذهبی در این شهر‌ها بود. هرچند که در دوره صفویه نیز میسیونر‌ها در ایران حضور داشتند اما به هر ترتیب توفیق کمتری پیدا می‌کنند. این مدارس با هدف تبلیغ مسیحیت شروع به کار می‌کنند. اما به هر‌حال زمینه تأسیس مدارس مدرن را فراهم می‌کنند. در ابتدا میسیونر‌های فرانسوی وارد ایران می‌شوند و به همین دلیل تأثیر فرانسوی‌ها در آموزش و پرورش مدرن ایران بسیار حائز اهیمت است. با گشایش فضا برای حضور میسیونر‌ها، گروه‌های آمریکایی به ایران می‌آیند. آمریکایی‌ها در اصفهان، شیراز و همدان شروع به کار می‌کنند. سومین میسیونر‌ها گروه «آلیانس» هستند که شامل یهودیان فرانسوی می‌شدند.»
این کارشناس تاریخ ادامه داد: «به مرور زمان تعداد مدارس میسیونر‌ها گسترده‌تر شده و به تهران نیز می‌آیند. اولین مدرسه میسیونری تهران «سن لویی» نام دارد. این مدرسه در دوره ناصر‌الدین‌شاه تأسیس شد و تغییر مکان زیادی را تجربه می‌کند. مدرسه «سن لویی» هم در محدوده زمین‌های شعاع‌الدوله مستقر بوده و هم به محدوده میدان منیریه می‌آید. مدرسه به مرور دانش‌آموزان مسلمان نیز وارد مدرسه شده و خروجی این مدارس افراد مشهوری مانند داود پیرنیا، پرویز ناتل خانلری، صادق هدایت و نیما یوشیج از دانش‌آموزان این مدرسه هستند. در دوره پهلوی اول نام مدرسه به رازی تغییر پیدا می‌کند. اما این پایانی برای این مدرسه نیست. در دهه 40 در محدوده میدان ونک مدارسی با همکاری فرانسوی‌ها می‌سازند که برای اففتاح آن مارشال دوگل به ایران می‌آید. این مدارس همچنان با عنوان مدارس رازی مشغول به کار هستند.»
این تهران پژوه ادامه داد: «مدرسه «ژاندارک» نیز مدرسه دخترانه فرانسوی‌ها محسوب می‌شد. مدرسه ژاندارک پس از مشروطه تأسیس شد. در این مدرسه نیز مانند سایر مدارس میسیونری مسلمانان حق تحصیل نداشتند اما بعد‌ها خانواده‌های برخوردار جامعه و اشراف وارد این مدرسه می‌شوند. دانش‌آموزان این مدرسه بعد‌ها بورس دانشگاه‌های فرانسوی می‌شدند و از طریق مدرسه ژاندارک به فرانسه می‌رفتند. ساختمان مدرسه ژاندارک در زمین‌های مشیر‌الدوله پیرنیا و در خیابان منوچهری فعلی ساخته شده و مانند سایر مدارس میسیونری یک کلیسای کوچک وجود دارد. مدرسه ژاندارک همچنان فعال است و ساختمان آن همچنان وجود دارد.»
خاطراتی از معروف‌ترین مدیر «البرز»
پس از پخش مستندی کوتاه درباره مدرسه البرز، بهزاد اشتری فارغ‌التحصیل دبیرستان البرز و رئیس بنیاد دکتر مجتهدی گیلانی به بیان خاطراتی از دوران مدیریت دکتر محمد‌علی مجتهدی بر دبیرستان البرز پرداخت. اشتری گفت: «روش دکتر مجتهدی برگرفته از دکتر جردن، مؤسس مدرسه بود. او حساسیت ویژه‌ای بر نظم، انضباط و زمان بندی داشت. او به صورت مدون و برنامه‌ریزی شده اطلاعات تحصیلی و انضباطی دانش‌آموزان را یادداشت کرده و بر مبنای این یادداشت‌ها تصمیم‌گیری می‌گرفت. البته همین حساسیت‌ها را برای عملکرد معلمان به خرج می‌دادند. در حقیقت هدف دکتر مجتهدی تربیت دانش‌آموزانی بود که بتوانند در صنعتی شدن کشور نقش مؤثری داشته باشند و اساس این تربیت تأکید بر نظم و انضباط بود. دکتر مجتهدی در کنار سخت‌گیری‌های انضباطی نسبت به دانش‌آموزان بسیار رئوف بودند و تأکید ویژه‌ای بر ثبت‌نام دانش‌آموزان کم بضاعت داشتند. او از قدرت و نفوذ ویژه‌ای در آموزش‌و‌پرورش بهره‌مند بود و تمام سران کشور او را می‌شناختند.»
اشتری ادامه داد: «دکتر مجتهدی در دوران ریاست خود 22 هزار متر‌مربع فضای آموزشی به مدرسه اضافه کرد و برای این مدرسه خوابگاه ساخت. او تلاش می‌کرد تا مدرسه ویژه اعیان و اشراف نباشد و هزینه تحصیل و حتی خرج زندگی دانش‌آموزان مستعد و بی بضاعت را از محل بودجه مدرسه تقبل می‌کرد. در حقیقت او تمام ابعاد آموزشی و پرورشی دانش‌آموزان را به دقت بررسی می‌کرد و اقدامات سازنده‌ای در جهت بهبود وضعیت دانش‌آموزان اتخاذ می‌کرد.»
چالش‌های پیش روی مدرسه البرز
در بخش بعدی برنامه با پخش صوت و تصویر علی خدایی، نویسنده و فارغ‌التحصیل دبیرستان البرز دانش‌آموز در دهه 50 خاطرات مربوط مدرسه البرز و دکتر محمد‌علی مجتهدی مرور شد. پس از نمایش کلیپ، مسعود تاره، کارشناس تاریخ، با بیان اینکه مدرسه البرز یکی از معدود مدارسی است که سابقه غنی تاریخی دارد، گفت: «مدرسه البرز هم شاید تحول نظام آموزشی بوده و هم در تحول نظام آموزشی مؤثر بوده است. یکی از چالش‌هایی که میسیونر‌های مذهبی با آن رو‌به‌رو بودند چالش‌های احداث یک مدرسه مدرن بود و شیوه‌های سنتی آموزش با آن به تقابل می‌پرداخت. در نتیجه یکی از اتهاماتی که متوجه این مدارس بود، این بود که آن‌ها مسلمانان را به تغییر دین تشویق می‌کردند. در حالی که عملاً گروه هدف این مدارس دانش‌آموزان سایر گروه‌های مذهبی بودند. میسیونر‌ها همچینین تلاش کردند تا اقدامات سازنده‌ای در جامعه انجام دهند. اقداماتی مانند ساخت درمانگاه و حضور مؤثر در کنترل وبای سراسری در زمان ناصر‌الدین‌شاه و مظفر‌الدین‌شاه.»
تاره ادامه داد: «مدارس میسیونری در طول زمان ناگزیر از انطباق با شرایط ایران بودند. این مدارس در رقابت با مدارس ملی در زمینه‌های زیادی با شرایط کشور هماهنگ شدند. آن‌ها برای اینکه از سایر رقبای خود جا نمانند، برنامه درسی هماهمگ با سایر مدارس ایرانی ارائه دادند و حتی روز‌های تعطیل خود را مانند مدارس مسلمان‌ها اعلام کردند. البته در دوره رضا‌شاه به دلیل یکدست سازی نظام آموزشی در مدارس، تمام مدارس ویژه و متعلق به گروه‌های مختلف را تعطیل کردند که مدرس البرز نیز از این قاعده مستثنی نبود.»
معماری مدرسه البرز
در ادامه برنامه فیلم‌هایی از دهه 40 و 50 دبیرستان البرز به نمایش در‌آمد. پس از آن فرزاد اصلانی، معمار درباره بنای مدرسه البرز سخنرانی کرد. او با مروری بر بیوگرافی معمار ساختمان مدرسه البرز گفت: «معمار این ساختمان «نیکلای مارکوف» بود. او اهل تفلیس گرجستان بود. او در جنگ جهانی اول به عنوان سرباز داوطلب به ایران می‌آید و طی همین فرایند به ایران می‌آید و بعد‌ها نیز در ایران ماندگار شده و به دلیل مشابهت‌هایی که بین فرهنگ گرجستان و ایران بوده است و به دلیل پیشینه غنی معماری سنتی ایران، شیفته ایران می‌شود. او بیش از 20 بنای ماندگار در تهران ساخت و یکی از پیشگامان معماری مدرن در ایران بود. اما اشکال معماری سنتی را کنار نمی‌گذارد و سنت معماری ایرانی را حفظ می‌کند. او حتی تلاش می‌کند تا از مواد بومی استفاده کرده و سبک‌های بومی و غربی را ترکیب کند.»
اصلانی با اشاره به معماری مدرسه البرز گفت: «ساختمان مدرسه در یک محور شرقی-غربی بسیار قوی بنا شده است که بر پایداری بنا تأکید می‌کند. مارکوف با کنار گذاشتن شیوه‌های مرسوم در معماری مدارس، از حیاط مرکزی که در معماری باغ‌های ایرانی مرسوم بوده الهام می‌گیرد. بنای مدرسه شکلی سنتی دارد و با مصالح بومی ساخته شده و مانند بسیاری از بنا‌های اواخر دوره قاجار دارای شکلی متقارن است. اما در نهایت پلان مجموعه رنگ و بویی غربی داشته و پنجره‌هایی با قوس‌های تیز از ویژگی‌های معماری غربی در ساختمان است. داشتن راهرو مرکزی و کلاس‌های مستطیل یا مربع با نورگیر‌هایی که از حیاط و فضای خارج تأمین می‌شود. در ورودی ساختمان از ایوان استفاده شده و کاشی‌کاری‌های بنا یادآور معماری سنتی ایرانی است. در تزئینات از کاربندی آجری استفاده شده که نمونه آن در مدرسه چهار‌باغ اصفهان قابل مشاهده است.»