به گزارش روابط عمومی باغ کتاب تهران، برنامه «چهارشنبه‌های تهران» که ساعت 18 هر چهارشنبه با حضور تهران‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ برگزار می‌شود این هفته هم در سروستان باغ کتاب و به میزبانی سهیل محمودی با موضوع خیابان ولی عصر(عج) اجرا شد.
با هوای این حوالی دلخوشم
برنامه این هفته با سخنان شیرین سهیل محمودی درباره خیابان ولی عصر(عج) به عنوان طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه شروع شد. محمودی با اشاره به شمایل این خیابان در سال‌هایی که تهران هنوز در محاصره اتوبان‌ها و بزرگرا‌ه‌ها قرار نگرفته بود گفت: «سال‌ها قبل که خیابان ولی عصر(عج) یکی از بزرگترین مسیرهای رفت و آمد و پیاده‌روی در تهران بود هرازگاهی در این خیابان قدم می‌زدم و یکی از غرل‌هایم را زمزمه می‌کردم که بیت آخری می‌گفت: گرچه اهل این خیابان نیستم/ با هوای این حوالی دلخوشم.» سهیل محمودی، طولانی بودن مسیر خیابان ولی عصر(عج) را که در سا‌ل‌های دور به نام جاده شمیران شناخته می‌شد دلیل فاصله طبقاتی ساکنان این خیابان تهران دانست و ادامه داد: «خیابان ولی عصر(عج) را می‌توان نماد تفاوت‌ها دانست. من معلم یکی از مدارس میدان راه‌آهن بودم و مدتی هم در یکی از مدارس خیابان ظفر معلمی کردم. بنا بر این زندگی ساده و کارگری ساکنان جنوب این خیابان را دیده‌ام و هم به واسطه موقعیت شغلی‌ام به مناطق بالاتر رفتم زندگی‌های پر زرق و برقی دیدم که این موضوع همواره مرا رنج می‌دهد.»
تغییر طبقاتی در یک خیابان
در ادامه برنامه محمد طلوعی؛ نویسنده و رمان‌نویس با اشاره به دستمایه قرار گرفتن حال و هوای خیابان ولی عصر(عج) در داستان‌های نویسندگان معاصر گفت: «خیابان ولی عصر(عج) از بدو تولد سوژه بسیاری از نویسندگان و بخش مهمی از یک رمان بوده است و فاصله طبقاتی ساکنان آن هم گاهی سوژه فیلمسازان شده است. مثلا فریدون گله در فیلم کندو، شخصیت اصلی فیلم را از پائین شهر به بالای شهر می‌برد و از مسیر خیابان ولی عصر(عج) عبور می‌دهد. او احتمالا با این کار خواسته فاصله طبقاتی در تهران را به تصویر بکشد و چه جایی بهتر از خیابان ولی عصر(عج). این فاصله طبقاتی در دوران پهلوی زیاد بود اما آرام آرام کمتر شد و حالا کمتر اثری از آن می‌بینیم. مثلا قیمت ملک در برخی جاهای منیریه مثل کوچه انتظام یا مهدیه از دروس و تجریش هم گران‌تر است.» طلوعی ، شریانی بودن خیابان ولی عصر(عج) را یک ویژگی مهم برای این خیابان دانست و ادامه داد: «اگر تهران را به بدن انسان تشبیه کنیم، خیابان ولی عصر(عج) یک شریان اصلی برای گردش خون در آن است چرا که مردم برای رفتن و آمد به شمال شهر از این خیابان عبور می‌کنند و از خیابان شریعتی بر می‌گردند. تنها راه نجات خیابان ولی عصر(عج) از این شلوغی و ازدحام این است که برخی مسیرها پیاده راه شوند و به مردم اجازه بدهیم در آن قدم بزنند.»
اولین‌ها و افسانه‌ها
بعد از پخش کلیپی درباره روزگار سپری شده خیابان ولی عصر(عج) نوبت به فرزانه ابراهیم زاده، کارشناس حوزه گردشگری رسید تا درباره تولد و ظهور اولین‌های پایتخت در این خیابان صحبت کند. ابراهیم زاده به همسایگی خیابان‌های ولی عصر(عج) و شریعتی اشاره کرد و گفت: «از آنجا که جاده قدیم شمیران از کاخ مرمر دور بود، تصمیم می‌گیرند خیابان پهلوی قدیم را از کاخ مرمر به سمت کاخ سعد اباد بکشند و خیابان پهلوی قدیم و ولی عصر(عج) فعلی در مقابل جاده شمیران کشیده شد و تقابل سنت و مدرنیته در این خیابان و خیابان شریعتی از همین جا شروع شد. خیابان ولی عصر(عج) نماد مدرنیته در تهران است و بسیاری از اولین‌های تهران را در این خیابان می‌بینیم. مثلا اولین ایستگاه راه آهن ایران در مهر ماه 1307 در میدان راه آهن تهران تاسیس شده است و ساخت آن 10 سال زمان برد. اولین شهر ازی تهران به نام اتوبان کودک هم در حوالی باغ منیریه ساخته می‌شود که ترن هوایی و تونل وحشت داشته. جالب است که اولین تصادف تاریخ تهران در خیابان ولی عصر(عج) رخ می‌دهد. یک اتومبیل فورد به کالسکه حامل درویش خان برخورد می‌کند و درویش خان بعد از این تصادف و در سال 1305 فوت می‌کند. کاخ مرمر به عنوان اولین کاخ پهلوی‌ها در خیابان ولی عصر و توسط استاد تادوسیان، فرزند خاچاطور تادوسیان که جام جهان نمای ناصر الدین شاه را طراحی می کند، ساخته شده است. اولین سالن مدرن تئاتر یعنی سالن تئاتر شهر توسط علی سردار افخمی و یکی از نمونه‌های معماری نوین در تهران است. سینما آسیا، خبرگزاری پارس، بازار صفویه و ساختمان صدا و سیما هم جزو اولین‌های تهران محسوب می شوند.» ابراهیم‌زاده درباره افسانه‌هایی که در مورد خیابان ولی عصر(عج) دهان به دهان چرخیده هم صحبت کرد و گفت: «می‌گویند همه خیابان ولی عصر(عج) به دستور رضا شاه ساخته شده در حالیکه این خیابان در 6 دهه شکل می‌گیرد. یکی دیگر از افسانه‌هایی که مطرح شده این است که بسیاری از بناهای محکمی میدان راه آهن تا میدان منیریه را کار آلمانی‌ها می دانند و حتی می گویند راه آهن را آلمانی‌ها ساخته‌اند در حالیکه یک آجر توسط آلمان‌ها در این مسیر گذاشته نشده است. معمار ایستگاه راه آهن یک اوکراینی به نام ولادمیر گاردسکی است که یکسال بعد از حضورش در ایران فوت می‌کند و در گورستان دولاب دفن می‌شود و کارش را یک معمار ایرانی به نام کریم طاهرزاده بهزاد تمام می‌کند.»
چهارراه علم و هنر
بعد از پخش فیلم «حمام انصاری» به روایت ترانه یلدا، نوبت به احمد مسجد جامعی، تهران‌شناس و عضو شورای اسلامی شهر تهران رسید تا درباره اهمیت تاریخی خیابان ولی عصر صحبت کند. مسجد جامعی چهارراه ولی عصر(عج) را نمونه یک مکان، رویداد مهم تهران دانست و گفت: «این چهارراه، پیشخوان فرهنگی کشور است و بسیاری از اتفاقات مهم اجتماعی مثل ملی شدن نفت و قیام مردم علیه شاه آنجا رخ داده. حتی نیکسون آمریکایی در سفری که به ایران داشته از این مسیر عبور می‌کند و جهان پهلوان تختی در همین مسیر برای مردم زلزله زده بوئین زهرا کمک جمع می‌کند. از این رو می‌توان گفت «مکان، رویداد» به اهمیت چهارراه ولی عصر(عج) نداشته‌ایم.» عضو شورای اسلامی شهر تهران به نقش مهم چهارراه ولی عصر(عج) در فرهنگ و هنر ایران زمین هم اشاره کرد و ادامه داد: «نام این چهارراه با فرهنگ و هنر پیوند خورده و می‌توانیم آن را چهارراه علم و فرهنگ و هنر ایران بدانیم؛ از تالار با شکوه وحدت گرفته تا دانشگا‌ه‌های متعددی که در این محدوده ساخته شده است. پیشنهاد من برای آینده چهارراه ولی عصر(عج) این است این محدوده که متاسفانه به زیر گذر تبدیل شده را با پیاده‌راه سازی آزاد کنیم و در اختیار مردم قرار بدهیم.»
مرگ خیابان‌های یکطرفه
ترانه یلدا، کارشناس حوزه معماری و شهرسازی هم راهگشایی از خیابان‌ها و چهارراههای مهم خیابان ولی عصر(عج) را اقدامی مهم‌تر از پیاده‌راه سازی این گونه مسیرها دانست و گفت: «به عنوان کارشناس شهری می‌خواهم بگویم مسدود سازی و پیاده‌راه‌سازی چهارراه ولی عصر و سایر خیابان‌ها و چهارراههای مهم تهران منطقی نیست و می‌بینیم که پیاده راه سازی خیابان 17 شهریور به چه معضلی تبدیل شد. باید اجازه بدهیم خودروها در این گونه مسیرها تردد کند اما وجه تفریحی و گردشگری آن پررنگ‌تر باشد. خیابان زنده به لحاظ شهری به خیابانی گفته می‌شود که یکطرفه باشد اما در برخی نقاط خیابان ولی‌عصر(عج) این کار انجام نشده و ما در مورد این خیابان تاریخی باید به گذشته برگردیم.»
خیابانی به قدمت تاریخ
بعد از خاطره خوانی توسط عالیه عطایی هم سید احمد محیط طباطبائی، مورخ و کارشناس امور اجتماعی درباره انتقال مرکز فرهنگی پایتخت از خیابان لاله‌زار به خیابان ولی عصر(عج) گفت: «در دوره پهلوی دوم بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و هنری در لاله‌زار انجام می‌شد، حتی برنامه رادیویی گل‌ها در خانه داوود پیرنیا در لاله‌زار ضبط می‌شد اما از سال 1338 و بعد از کودتای 28 مرداد شاهد تغییرات اساسی در تهران هستیم و فعالیت‌های فرهنگی و هنری از لاله‌زار خارج شد و به جاده قدیم پهلوی قدیم و ولی عصر(عج) فعلی آمد.» محیط طباطبایی درباره تجمع فرهنگ‌های مختلف در این خیابان هم صحبت کرد و ادامه داد: «قبل از دوران پهلوی منطقه منیریه و امیریه به لحاظ زیست شهری جایگاه ویژه‌ای داشتند. منطقه شمال خیابان ولی عصر(عج) فعلی حد فاصل تجریش به سمت باغ فردوس یک مکان ییلاقی بود که توسط یک جاده به هم وصل می‌شدند. این جاده به تدریج به خیابان تبدیل شد و استخوان بندی فرهنگی تغییر کرد و به دلیل اتفاقاتی که بعد از این تغییرات گسترده رخ می‌دهد، خیابان ولی عصر(عج)برای تهران به یک تاریخ سیاسی و اجتماعی تبدیل می‌شود. هر خیابانی رویکرد هنری، فرهنگی، هنری، تجاری و .. دارد اما خیابان ولی عصر(عج) چند وجهی است. مثلا به لحاظ سیاسی کاخ مرمر و مجلس شورای ملی را در دل خود جای می‌دهد. به لحاظ فرهنگی هم به نبض هنر بدل می‌شود و از نظر تجاری هم بهترین و بزرگترین ساختما‌ن‌های تجاری در این خیابان بنا شد. مهم‌ترین مراکز آمورشی و دانشگاه‌ها در خیابان ولی عصر(عج) بنا می‌شود و رویکرد آموزشی آن را نشان می‌دهد. چنین تجمع تنوع و رویکردی در هیچ خیابانی دیده نمی‌شود.»
بخش پایانی برنامه این هفته «چهارشنبه‌های تهران» هم به پخش عکس‌هایی از تنوع و تکثر حرفه‌ها و فرهنگ‌ها و سبک زندگی در خیابان ولی‌عصر(عج) اختصاص داشت.